In april 1940 besloot Reichsführer-SS Heinrich Himmler een concentratiekamp te vestigen in een Poolse kazerne in Auschwitz. Aanvankelijk functioneerde het kamp als gevangenis voor Poolse verzetsstrijders. Himmler wilde hun arbeidskracht gebruiken, en creëerde eind 1940 het zogenaamde Interessengebiet, een agrarisch landgoed van 40 km2 ten zuiden van Auschwitz.

Toen in 1941 IG Farben besloot om in Auschwitz een fabriek voor synthetisch rubber te bouwen, sloten het chemisch concern en de SS een overeenkomst: IG Farben mocht gevangenen ‘gebruiken’ en de SS kreeg de middelen om het oorspronkelijke kamp (Auschwitz I) uit te breiden en om een nieuw kamp te bouwen voor 125.000 mensen. Het dorpje Brzezinka (Birkenau in het Duits) moest daarvoor wijken. Oorspronkelijk zouden Russische krijgsgevangenen als slaven naar Auschwitz II-Birkenau worden gebracht.

Het kampleven verliep collectief en privacy was een onbekend begrip in het Duitse concentratiekampsysteem. Arbeid was bedoeld als basisinstrument voor de ‘heropvoeding’ en ‘opleiding’ van kampgedetineerden. Vooral in de beginfase van Auschwitz werd er vaak doelloos werk uitgevoerd. Gedetineerden werden gedwongen arbeid te verrichten die vaak hun krachten te boven ging, terwijl ze constant opgejaagd werden. Ze groeven afwateringssloten en de fundamenten van gebouwen. Ook trokken ze zware walsen. Het werk gebeurde zonder enige vorm van beschermende uitrusting of kleding.

In 2018 bezochten meer dan twee miljoen mensen Museum Auschwitz-Birkenau. “Arbeit macht Frei”, de slagzin op de ‘poort’, betekende de overgang naar de hel, denken de meesten. Maar in werkelijkheid was deze iconische poort na de uitbreiding in 1941 een intern bouwwerk geworden. Het hek van het parkeerterrein was de echte toegangsplek tot het kamp. Na de rondleiding stappen vrijwel alle bezoekers in hun auto of bus en vertrekken ze. De stad Oświęcim wordt nauwelijks bezocht. Museum Auschwitz-Birkenau is opgenomen in de toeristencarrousel van Krakau.